جانوران در روند تکامل، صاحب دست و پاهایی در اندازه‌ها و شکل‌های متفاوت شده‌اند اما آیا ممکن است اندامی از اندام دیگر مهم‌تر باشد؟ پاسخ این سوال در سوالی دیگر نهفته است: در کدام گونه‌ جانوری؟

جانوران در محیط‌های مختلف زندگی می‌کنند و از نظر بوم‌شناختی (اکولوژیک) فعالیت‌های متفاوتی انجام می‌دهند. کافی است به نمونه‌های موجود در طبیعت در طول زمان نگاه کنیم تا ببینیم دست‌ها و پا‌ها چطور تحول یافته‌اند، که اهمیت دست و پا را آشکار می‌کند.

پایگاه خبری علمی لایو ساینس با ذکر مثالی از انسان خردمند (هوموساپینس) که دوپا دارد، درباره این موضوع می‌نویسد انسان برای راه رفتن به‌جای چهار پا فقط از دو پا استفاده می‌کند؛ در نتیجه، احتمالا زنده ماندن بدون پا کمتر است تا بدون دست، به‌ویژه در نبود وسایل کمک‌‌حرکتی همچون صندلی چرخ‌دار یا پروتز [اندام مصنوعی] برای افراد دارای معلولیت.

لایو ساینس در ادامه این مقاله تاکید می‌کند انسان نمونه‌ای است که پاهایش بزرگ‌تر، بلندتر و قوی‌تر است. بنابراین ما در گروه پا قرار داریم؛ اما افرادی که هم دست و هم پایشان قطع شده است، نشان داده‌اند که در غیاب برخی اندام‌ها هم می‌توان زنده ماند.

شاید بارز‌ترین نمونه موجود در تاریخ تیرانوسوروس رکس باشد که روی دو پا راه می‌رفت. این دایناسور دست‌های ضعیفی داشت. دست تی.‌رکس ۱۳.۷ متری ۹۰ سانتی‌متر بود؛ مثل اینکه یک انسان با قد ۱۸۰ سانتی‌متر دست ۱۲.۷ سانتی‌متری داشته باشد.

قدیمی‌ترین اعضای گروه تیرانوسوروس درست مثل بیشتر دایناسورهای گوشتخوار دست‌های بلند، پنجه‌های بزرگ و سه انگشت داشتند. بنابراین اندام‌های پیشین‌ آن‌ها غیرعادی نبود، اما هرچه در این گروه جلوتر می‌آییم تا زمانی که به تی.رکس می‌رسیم، می‌بینیم که اندام‌های جلویی به‌تدریج کوتاه‌تر می‌شوند.  

این گوشتخواران احتمالا به شکلی تحول یافتند که سر حجم بیشتری از بدن را به خود اختصاص دهد، به‌ویژه آرواره‌ها، تا بتوانند راحت‌تر به طعمه حمله کنند.   

اما برای پرندگان، دست‌ــ یا به بیان دقیق‌تر بال‌ــ به‌مراتب از پا مهم‌تر است. بال پرندگان اساسا دستی است که برای پرواز سازگار شده است و اغلب بزرگ‌ترین بخش بدن پرنده پروازی را تشکیل می‌دهد. مثلا وسعت بال‌های آلباتروس سرگردان تقریبا ۳.۳۵ متر است، در حالی‌ که طول بدنش از نوک منقار تا انتهای دم به حدود ۱.۳ متر می‌رسد. یکی از دلایلی که پرنده‌ای با بال‌های ناقص نمی‌بینیم این است که واقعا مانع بقایشان می‌شود و به‌سرعت می‌میرند.

استثنای این الگو پرندگان بی‌پروازند که بسیار کم پیش می‌آید از اندام‌های جلویی‌شان استفاده کنند، مگر آنکه کار دیگری با آن انجام دهند، مثل پنگوئن که از آن برای شنا استفاده می‌کند؛ هرچند از آن‌جا که شنا هم کم‌وبیش پرواز زیر آب است، این هم یک‌ جور تقلب محسوب می‌شود.

برخی گونه‌های جانوری به دست یا پا وابسته نیستند، چون هیچ‌کدام را ندارند. از مار تا کرم و مارماهی بسیاری از گونه‌های جانوری به‌شکلی تکامل یافته‌اند که بدون دست و پا باشند، چون نداشتن این دو اندام به آن‌ها امکان می‌دهد طعمه را با انقباض راحت‌تر شکار ‌کنند یا در محیط‌شان سریع‌تر حرکت کنند و زائده‌های اضافی مانعشان نشود.

در برخی حیوانات، پاهای جلویی و عقبی اصلا مهم نیستند و بسیاری از جانوران از ماهی گرفته تا مار و حیوانات دیگر نیز هر چهار اندام کوچک شده است.